අනුරාධපුරය මෙරට පෞරාණික අගනගර වලින් එකක් වන අතර, පුරාණ ලාංකේය ශිෂ්ඨාචාරයේ හොඳින් ආරක්ෂා වූ නටබුන් සඳහා ප්‍රසිද්ධය. ක්‍රි.පූ. 4 වන සියවසේ සිට ක්‍රිස්තු වර්ෂ 11 වන සියවස ආරම්භය දක්වාම එය ශ්‍රී ලංකාවේ අගනුවර විය. මෙම කාලය තුළ අනුරාධපුරය, දකුණු ආසියාවේ ඉතාමත් ස්ථායී හා කල් පවත්නා දේශපාලන බලයකින් සහ නාගරික ජීවිතයේ කේන්ද්‍රස්ථානයක් ලෙස පැවතුනි. බෞද්ධ ලොව පූජනීයත්වයට පාත්‍රවූ අනුරපුර පෞරාණික නගරය අද වන විට වර්ග සැතපුම් 16 ක් (කි.මී. 40) ට වඩා වැඩි ප්‍රදේශයකින් ආරාම වලින් වටවී ඇත. හින්දු පුරාවෘත්තයක් වන රාමායනයේ, අසුර රජු රාවණාගේ අගනුවර අනුරාධපුරය ලෙස ද දැක්වේ.

ආරුගම් බොක්ක යනු ශ්‍රී ලංකාවේ ගිනිකොනදිග වෙරළ තීරයේ පිහිටි වියළි කලාපීය බොක්කකි. එය පිහිටා ඇත්තේ කොළඹට නැගෙනහිර දෙසින් කි.මී 320 ක් ඈතිනි. එය ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්තයකි. අඩු ආදායම් සංචාරකයින් අතර එය ජනප්‍රිය වී ඇති බැවින් එම ප්‍රදේශය සෙමෙන් යථා තත්ත්වයට පත් කර ගැනීමට හැකි වී තිබේ. නගරය හරහා යන ප්‍රධාන මාර්ගය තවමත් ප්‍රතිසංස්කරණය කර නොමැත. එම ප්‍රදේශයේ මාර්ග තවදුරටත් වැඩිදියුණු කරමින් පවතී. ආරුගම් බොක්ක ද දැන් සුළු වශයෙන් වෙනස් වී ඇත. 2009 මැයි මාසයෙන් පසුව කිසිදු නිල මූලාශ්‍රයකින් හෝ ජාත්‍යන්තර සංවිධාන වලින් ආධාර ලැබී නැත. ධීවර ප්‍රජාව සඳහා පාසල් සංවර්ධන වැඩසටහන් ආදියෙන් සම්බන්ධීකරණයන් නොමැතිව සහයෝගය ලැබෙන අතර, එමඟින් ප්‍රදේශයේ වෙසෙන ජාතීන් සඳහා වෙන්වූ පාසල් ලැබී තිබේ.

ශ්‍රී පාදය යනු මධ්‍යම පළාතේ පිහිටා ඇති මීටර් 2,243 (අඩි 7,359) උස කේතුකාකාර කන්දකි. එය ආදම්ගේ පාදය ලෙස ද හැඳින්වේ. කඳු මුදුන අසල මීටර් 1.8 ක පර්වතයක් තිබේ. බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය අනුව බුදුන්ගේත්, හින්දු සම්ප්‍රදාය අනුව ශිව දෙවියන්ගේත්, මුස්ලිම් සම්ප්‍රදාය අනුව ආදම්ගේත් පා සටහන මෙහි ඇති බව කියැවේ

මඩකලපුව යනු නැගෙනහිර පළාතේ පිහිටි නගරයකි. එහි ශ්‍රී ලංකා නැගෙනහිර විශ්වවිද්‍යාලය පිහිටා ඇත. එය නැගෙනහිර වෙරළ තීරයේ, ත්‍රිකුණාමලයේ සිට ගිනිකොන දෙසින් සැතපුම් 69 ක් දකුණින් දූපතක පිහිටා ඇත

රන්වන් මුහුදු වෙරළ තීරයක් සඳහා ප්‍රසිද්ධ, වෙරළබඩ නගරයක් වන බෙන්තොට පිහිටා ඇත්තේ දකුණු පළාතේ ගාල්ල දිස්ත්‍රික්කයේ දකුණු වෙරළ තීරයේ ය. එය ජනප්‍රිය සංචාරක ආකර්ෂණ ස්ථානයකි. එය විශේෂයෙන් විදේශීය සංචාරකයින් අතර ප්‍රසිද්ධ ය. බෙන්තොට යන නම ලැබුණේ රජ කාලයේ පටන් 'බෙම්' නම් යක්ෂයෙක් මෙම ගංගාව පාලනය කළ බව පැවසෙන මිථ්‍යා කතාවකිනි (තොට = ගං ඉවුර). බෙන්තොට ලොව පිළිගත් හෝටල් කිහිපයක් ම මෙහි පිහිටා තිබේ. මේ නගරයේ සුප්‍රසිද්ධ අයිඩා ස්වර්ණාභරණ, බෙන්තොට ආයුර්වේද නම් පැරණි සුව කිරීමේ කලාවට මෙන්ම රා නිෂ්පාදනය සඳහා ද ප්‍රසිද්ධය. රා යනු, පොල් වලින් සාදන මද්‍යසාර පානයකි. නගරයේ ජනගහනය 25,000-50,000 අතර යැයි ගණන් බලා ඇත.

බේරුවල යනු ශ්‍රී ලංකාවේ නිරිතදිග වෙරළ තීරයේ පිහිටි කුඩා නිවාඩු නිකේතන වලින් පිරුණු නගරයකි. බේරුවල යන නම සෑදී ඇත්තේ බේ-රුවල (රුවල් පහත් කරන ස්ථානය) යන ඉංග්‍රීසි හා සිංහල වචන වලිනි. ක්‍රි.ව. 8 වන සියවසේදී අරාබි වෙළෙඳුන් විසින් පිහිටුවන ලද දිවයිනේ ප්‍රථම මුස්ලිම් ජනාවාසය මෙයයි. ශ්‍රී ලංකා මූර්වරුන්ගේ විශාල පිරිසක් "චීන කොටුවේ" සිටින අතර ඔවුහු බොහෝ දෙනෙක් මැණික් වෙළෙන්දෝ වෙති. ශ්‍රී ලංකාවේ පැරණිතම මුස්ලිම් පල්ලිය වන මජ්ජිල්-උල්-අබාරාර් පල්ලිය බේරුවල නගරයට නුදුරින් පිහිටි පාෂාණමය අර්ධද්වීපයක අරාබි වෙළෙන්දන් විසින් ඉදිකර තිබේ.

හම්බන්තොටට නැගෙනහිර දෙසින්, කි.මී පහළොවක් පමණ ඈතින් පිහිටා ඇති බූන්දල ජාතික වනෝද්‍යානය වෙරළබඩ තෙත්බිම් වල වැදගත් ප්‍රදේශයක් ආරක්ෂා කරයි. එය පක්ෂි නිරීක්‍ෂකයින් සඳහා තෝතැන්නකි. එහි බහුල ජලජ (සහ අනෙකුත්) පක්ෂි විශේෂ සඳහා ප්‍රසිද්ධය. මෙම වනෝද්‍යානය තුළ අලි ඇතුන්, හැල සහ මෝය කිඹුලන්, කැස්බෑවන් සහ දිවියන් ඇතුළු අනෙකුත් සත්ත්ව විශේෂ වාසය කරයි. හම්බන්තොට නැගෙනහිර වෙරළ තීරයේ පුරාවට පිහිටි බුන්දල ජාතික වනෝද්යානය කෙටි කාලයකින් තෘප්තිමත් වීමට සුදුසු ස්ථානයකි. පැය හතරක ජීප් රථ ගමනකින් අලි ඇතුන්, අඩි 8 කිඹුලන්, දැවැන්ත ලේනුන් සහ ෆ්ලෙමින්ගෝ වැනි සතුන් දැක ගත හැකිය. වියළි කාලයේදී (දෙසැම්බර් - මැයි) පස්වරුවේ වන සතුන්ව දැක බලා ගැනීමට අවස්ථාව තිබේ.

1505 දී පෘතුගීසීන් විසින් මුලින්ම හඳුන්වා දෙන ලද "කොළඹ" යන නාමය ව්‍යුත්පන්න වී ඇත්තේ සම්භාව්‍ය සිංහල නමින් 'කොලොන් තොට' යන්නෙනි. එහි තේරුම "කැලණි ගඟේ වරාය" යන්නයි. එසේම, "අඹ කොළ සහිත වරාය" හෙවත් "කොළ-අඹ තොට" යන නාමයෙන් ද ව්‍යුත්පන්න වූ බවට ද මත පවතී. එහි විශාල වරාය සහ නැගෙනහිර-බටහිර මුහුදු වෙළඳ මාර්ගයන්හි පිහිටීම හේතුවෙන්, කොළඹ වසර 2000 කට පෙර පුරාණ වෙළඳුන්ගේ සිත්ගත් ස්ථානයක් විය. කෙසේ වෙතත් එය 1815 දී බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයට රට පවරා දුන් විට එය දිවයිනේ අගනුවර බවට පත් කරන ලද අතර 1948 දී ජාතිය නිදහස ලබන විට ද එය එලෙසම රඳවා ගනු ලැබීය. 1978 දී පරිපාලන කටයුතු ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර කෝට්ටේ වෙත ගෙන යන විට කොළඹ නගරය ශ්‍රී ලංකාවේ වාණිජ්‍ය අගනුවර ලෙස නම් කරන ලදී.

දඹුල්ල නගරයේ ප්‍රධාන ආකර්ෂණීය ස්ථාන ලෙස ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම සහ හොඳම සංරක්‍ෂිත ලෙන් විහාර සංකීර්ණය සහ දින 167 ක් තුළ ඉදිකරන ලද ප්‍රසිද්ධ රංගිරි දඹුලු ජාත්‍යන්තර ක්‍රීඩාංගණය දැක්විය හැක. දකුණු ආසියාවේ විශාලතම රෝස තිරුවාණා කඳු පන්තිය සහ නා ගස් වනාන්තරය හෙවත් නාමල් උයන ද මෙහි පවතී. දඹුල්ල ලෙන් විහාර සංකීර්ණය අසල ඇති ඉබ්බන්කටුව ප්‍රාග් ඓතිහාසික සුසාන භූමිය දඹුල්ලෙන් හමු වූ සැලකිය යුතු ඓතිහාසික වැදගත්කමකින් යුත් නවතම පුරාවිද්‍යා ස්ථානය යි. එහි කි.මී .3 ක් ඇතුළත පිහිටා ඇති ලෙන් විහාර මෙරටට ඉන්දියානුවන් පැමිණීමට බොහෝ කලකට පෙර සිටම දේශීය ශිෂ්ඨාචාර තිබී ඇති බවට සාක්ෂි සපයයි.

ලංකාවේ ඔබට දැක ගත හැකි ඉතාමත් සුන්දර දසුන් රැසක් ඇල්ල ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇත. බණ්ඩාරවෙල සිට කි.මී 8 ක් පමණ ඈතින් පිහිටි මෙම කුඩා නගරය කඳු නැගීමේ චාරිකා හරහා අවට ගම්බද ප්‍රදේශ වෙත යා හැකි මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස භාවිතා කෙරේ. ග්‍රෑන්ඩ් ඇල්ල මොටෙල් (කලින් ඇල්ල තානායම) වත්තට ඇතුළු වුවහොත් දැඩි බෑවුම ද සමග ඔබ ලෝකය අද්දර සිටගෙන සිටින්නාක් සේ ඇල්ලෙහි විශ්මය ජනක දර්ශන විඳගත හැකිය. තවත් කදිම දසුනක් ඇම්බියන්ට් හෝටලයේ තිබේ. එහි පුළුල් දොරටුව කඳුකරයට විවෘත වන අතර ඇතුළුවීමේදී සිනමාත්මක අත්දැකීමක් ලැබේ. ඇල්ලේ ඔබට දැක ගත හැකි සමහර ස්ථාන නම් ඇල්ල කපොල්ල, රාවණා ඇල්ල, කුඩා ශ්‍රී පාද කඳු මුදුන සහ බඹරගල කඳු මුදුන යි.

ගාල්ල හෙවත් "ගෝල්" යනු කොළඹ සිට කි.මී .119 ක් ඈතින් නිරිතදිග කෙළවරේ පිහිටි නගරයකි .16 වන සියවසේදී පෘතුගීසීන් පැමිණීමට පෙර ගාල්ල හැඳින්වුනේ ගිම්හාතිත්ත ලෙසිනි. එය දිවයිනේ ප්‍රධාන වරාය ලෙස පැවතිණි. 18 වන සියවසේදී ලන්දේසි යටත් විජිත සමයේදී ගාල්ල සංවර්ධනයේ උච්චතම ස්ථානයට පැමිණියේය. ප්‍රධාන ගංගාව ගිං ගඟ වන අතර එය ගොන්ගල කන්දෙන් ආරම්භ වී නෙළුව, නාගොඩ, බද්දේගම, තෙලිකඩ, වක්වැල්ල යන ගම්මාන පසුකරගෙන ගොස් ගිංතොට මුහුද සිප ගනී. වක්වැල්ලේ ගඟට ඉහළින් වක්වැල්ල පාලම ඇති අතර එය ලංකාවේ දිගම පාලම වේ.

හම්බන්තොට යනු ශ්‍රී ලංකාවේ ගිනිකොනදිග වෙරළබඩ ප්‍රදේශයේ පිහිටි ග්‍රාමීය නගරයකි. එය දකුණු පළාතේ හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රධාන නගරය ද වේ.

හික්කඩුව යනු කොළඹ සිට ගාල්ල දක්වා වූ ගාලු පාරේ පිහිටි ශ්‍රී ලංකාවේ දකුණු වෙරළ තීරයේ පිහිටි කුඩා නගරයකි. එය ගාල්ලේ සිට කි.මී 20 ක් පමණ වයඹ දෙසින් දකුණු පළාතේ පිහිටා ඇත. හික්කඩුව මුහුදු වෙරළ සහ කොරල්පර සඳහා ප්‍රසිද්ධය. තෙල්වත්ත, පැරෑළිය, දොඩන්දූව, කහව, රත්ගම යන ගම්මානවලට සුනාමියෙන් හානි සිදු විය. එය මූලික වශයෙන් සංචාරක ගමනාන්තයක් වන අතර සර්ෆ් කිරීම, කිමිදීම සහ හිරු එළිය විඳීමට උචිත විශිෂ්ට වෙරළ තීරයකි.

හෝර්ටන් තැන්න ජාතික වනෝද්‍යානය හෙවත් "මහඑළිය" උස්බිමක පිහිටි ජාතික වනෝද්‍යානයකි. එය මධ්‍යම කඳුකරයේ මීටර 2,000 ට වඩා උන්නතාංශයක පිහිටා ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ පහතරට ප්‍රදේශවලට (26°C) වඩා සිසිල් සහ සුළං සහිත දේශගුණයක් ඇති අතර එහි වාර්ෂික සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 16°C වේ. එම ප්‍රදේශය 1834 දී නම් කරන ලද්දේ එවකට ලංකාවේ ආණ්ඩුකාරවරයාව සිටි ශ්‍රීමත් රොබට් විල්මට්-හෝර්ටන්ගේ බිරිඳ වන ඈන් හෝර්ටන් මහත්මියගේ නමිනි.

යාපනය හෙවත් යාල්පානම් යනු උතුරු පළාතේ අගනුවරයි. යාපනයේ පදිංචි කරුවන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ශ්‍රී ලාංකික දෙමළ ජාතිකයින් වන අතර ඔවුන් ශ්‍රී ලාංකික මූර් සහ පෘතුගීසි බර්ගර්වරු වෙති. 1970 දශකයේ ආරම්භ වූ ජනවාර්ගික ගැටුමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, 1990 ගණන් වලදී ශ්‍රී ලාංකික මුස්ලිම්වරුන් සියල්ලම පාහේ යාපනයෙන් පලවා හරින ලදි.

කල්කුඩා (දෙමළ සිට සිංහලට පරිවර්තනය: ගල් වලින් පිරි බොක්ක) යනු ශ්‍රී ලංකාවේ මඩකලපුව දිස්ත්‍රික්කයේ මඩකලපුවට කි.මී 35 ක් වයඹ දෙසින් පිහිටි වෙරළබඩ නිවාඩු නිකේතන වලින් පිරි නගරයකි. පාසිකුඩා සහ කල්කුඩා එකිනෙකට ආසන්නව පිහිටා ඇත.

ස්වාභාවික සුන්දරත්වයෙන් අනූන, පුත්තලම දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටි කල්පිටිය සංචාරක ව්‍යාපාරය බහුල නොවන ප්‍රදේශයකි. ධීවර ප්‍රජාවෙන් පිරි මෙය නගරයෙන් බැහැරව ජීවිත ගෙවෙන ආකාරය ගැන සැබෑ අවබෝධයක් ලබා දෙන ස්ථානයකි. රාත්‍රී ධීවර බෝට්ටු උදෑසන ආපසු පැමිණෙන අයුරු නැරඹීමටත්, මාළු වෙළඳපොළෙන් නැවුම් මාළු ලබා ගැනීමටත් අවස්ථාව ලැබේ. නගරයේ ඇති ලන්දේසි කොටුව සහ ශාන්ත පීටර්ස් කර්ක් පල්ලිය ශ්‍රී ලංකාවේ පොහොසත් ඉතිහාසය සහ යටත්විජිත අතීතය පිළිඹිබු කරයි. කලපුවේ බෝට්ටු සවාරි සහ ගඟ දිගේ ඔරු පැදීම මුහුදු තීරය ගවේෂණයට උචිත ක්‍රමයක් වන අතර, සාගරය සහ කලපුව අතර පාළු වැලි කඳුකරය දිගේ 4WD ජීප් රථවලින් ගමන් කර, සවස් යාමයේ හිරු බැස යෑම නැරඹීමටත් හැකියාව තිබේ.

මහනුවර (සෙංකඩගලපුර) ශ්‍රී ලංකාව මධ්‍යයේ පිහිටි, මධ්‍යම පළාතේ සහ මහනුවර දිස්ත්‍රික්කයේ ප්‍රධාන නගරය යි. එය පිහිටා ඇත්තේ මහනුවර මිටියාවතේ කඳු මධ්‍යයේ වන අතර නිවර්තන වතු ප්‍රදේශයකි. මෙහි ප්‍රධාන වශයෙන් තේ වගාව දකින්නට ලැබේ. මහනුවර යනු ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතාමත් දර්ශනීය නගරයකි. මහනුවර පරිපාලනමය හා ආගමික නගරයකි.

කටුනායක නගරය ශ්‍රී ලංකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ මීගමුවට නුදුරින් සහ කොළඹ වාණිජ අගනුවරට ආසන්නව පිහිටා ඇත. එය ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධාන ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපොළ වන බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ පිහිටි ස්ථානයයි. ශ්‍රී ලංකාවට විවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය හඳුන්වා දීමෙන් පසු නිදහස් වෙළඳ කලාපයක් ඇති කිරීම සඳහා ඉන් විශාල ප්‍රදේශයක් වෙන් කෙරුණු අතර දේශීය තරුණ තරුණියන්ට විශාල රැකියා අවස්ථා ප්‍රමාණයක් නිර්මාණය වී, රටේ ආර්ථිකය සඳහා සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලැබුණි.

කිතුල්ගල යනු ශ්‍රී ලංකාවේ බටහිර දෙසින් පිහිටි කුඩා නගරයකි. තෙත් කලාපයේ ඇති එයට වාර්ෂිකව මෝසම් වැසි දෙකක් ලැබෙන අතර එය දිවයිනේ අධි තෙත් ප්‍රදේශ වලින් එකකි. අවුරුද්දේ මුල් මාස තුන තුළ, විශේෂයෙන් වියළි මාසය වන පෙබරවාරි මාසයේදී ජීවය ලබයි. ජාත්‍යන්තර සම්මානලාභී "The Bridge on the River Kwai" රූගත කරන ලද්දේ කිතුල්ගල අසල කැලණි ගඟේ ය. නමුත් කිතුල්ගල පාලම සඳහා වූ කොන්ක්‍රීට් අත්තිවාරම හැර දැන් කිසිවක් ඉතිරිව නොපවතී. මෙම ප්‍රදේශය මිරිදිය රාෆ්ටිං සඳහා ප්‍රසිද්ධය.

නකල්ස් කඳු වැටිය මහනුවර නගරයට ඊසාන දෙසින් මධ්‍යම පළාතේ පිහිටා ඇත. එහි නම ලැබී ඇත්තේ බටහිර දෙසින් පිහිටි අත මිට මෙළවූවාක් වැනි කඳු මුදුන් මාලාව නිසාය. මහනුවර සිට බැලූ විට එම හැඩය හොඳින්ම පෙනේ. අතීත බ්‍රිතාන්‍ය මිනින්දෝරුවන් විසින් මෙම නම යොදන ලද අතර, සිංහල වැසියන් සම්ප්‍රදායිකව මෙම ප්‍රදේශය හැඳින්වූයේ දුම්බර කන්දුවැටිය ලෙසයි. මන්ද, එය මීදුමෙන් පිරුණු කඳු වැටියකි. මුළු ප්‍රදේශයම එහි විශ්මය ජනක භූ දර්ශන වලින් සංලක්ෂිත වේ. ඝන වලාකුළු තට්ටු වලින් සමන්විත එහි සෞන්දර්යාත්මක වටිනාකමට අමතරව මෙම විද්‍යාත්මක වටිනාකමක් ද වේ. එසේම එය දේශගුණික ලක්ෂණ ගණනාවකින් සුසැදි කුඩා ලෝකයක් බඳුය.

මන්නාරම් දූපත යනු ශ්‍රී ලංකාවේ මන්නාරම දිස්ත්‍රික්කයේ කොටසකි. එය ශ්‍රී ලංකාවේ සෙසු ප්‍රදේශවලට සම්බන්ධ වන්නේ මංසන්ධියක් මගිනි.

මාතර අතීතයේ දී ශ්‍රී ලංකාවේ රාජධානි තුනෙන් එකක් වූ (තුන් සිංහලය) රුහුණ නම් ප්‍රදේශයට අයත් විය. මහාවංශය අනුව දිවයිනට පැමිණි පළමු ඉන්දියානුවන් නිල්වලා ගං ඉවුර ආශ්‍රිතව පදිංචි වූහ. මාතර වසර දහස් ගණනක් සිංහල රජවරුන් විසින් පාලනය කරන ලද අතර දෙවුන්දර (දෙවිනුවර) සහ වෙහෙරහේන වැනි දේවාල වැනි ඒවා ඔවුන් විසින් ඉදිකරන ලද පෞරාණික දේවාල සහ සිද්ධස්ථාන බවට සාක්‍ෂි දරයි. නගරය මධ්‍යයේ පිහිටි විහාරය ද පැරණි රජවරුන් විසින් ඉදිකරන ලද අතර දැන් එය ප්‍රදේශයේ බෞද්ධයින් අතර ඉතා ජනප්‍රිය පූජනීය ස්ථානයකි. 16 වන සහ 18 වන සියවස් වල මාතර පාලනය කරන ලද්දේ පිළිවෙලින් පෘතුගීසි සහ ලන්දේසි විසිනි.

මින්නේරිය යනු ශ්‍රී ලංකාවේ පිහිටි කුඩා නගරයකි. මහසෙන් රජු විසින් ඉදිකරන ලද මහා මින්නේරිය වැව සහ නිදහසේ සැරිසරන අලින් නිසා සෆාරි ලෝලීන්ගේ සිත්ගත් ස්ථානයක් වන මින්නේරිය වනජීවී අභයභූමිය එම නගරයේ ප්‍රධාන අංග වේ. ඊට ආසන්න හබරණ සංචාරකයින් සඳහා වූ තරු පන්තියේ හෝටල් කිහිපයක් පවතින අතර, අනුරාධපුරය, පොළොන්නරුව සහ සීගිරිය වැනි ලෝක උරුමයන් ද හබරණ ආසන්නයේ පිහිටා ඇත.

මීගමුව යනු කොළඹට කි.මී 37 ක් උතුරින් පිහිටි ජනගහනය 65,000ක් පමණ වූ නගරයකි. එය බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළේ සිට කි.මී .7 ක් ඈතින් මීගමුව කලපුව අබිමුව පිහිටා ඇත. මීගමුවේ කුඩා වරායක් ඇති අතර නගර ආර්ථිකය ප්‍රධාන වශයෙන් සංචාරක ව්‍යාපාරය සහ සියවස් ගණනාවක් පැරණි ධීවර කර්මාන්තය මත පදනම් වූවකි. එහෙත් වැසියන් කුරුඳු, පිඟන් මැටි සහ පිත්තල භාණ්ඩ ද නිෂ්පාදනය කරයි.

නිලාවේලි යනු ශ්‍රී ලංකාවේ ත්‍රිකුණාමලය දිස්ත්‍රික්කයේ, ත්‍රිකුණාමලයේ සිට වයඹ දෙසින් කි.මී 20 ක් පමණ දුරින් පිහිටි වෙරළබඩ නිවාඩු නිකේතන වලින් පිරුණු ප්‍රදේශයකි. එය ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්තයකි.

නුවරඑළිය යන්නෙහි තේරුම "තැනිතලා නගරය" හෝ "ආලෝකයේ නගරය" යන්නයි. එය මධ්‍යම කඳුකරයේ මීටර් 1,868 (අඩි 6,128) ක උන්නතාංශයක පිහිටා ඇත. තේ නිෂ්පාදනය සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ වැදගත්ම ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ. ලංකාවේ උසම කන්ද වන පිදුරුතලාගල සිට නගරය හොඳින් නැරඹිය හැක.

පාසිකුඩා යනු ශ්‍රී ලංකාවේ මඩකලපුව දිස්ත්‍රික්කයේ මඩකලපුවට වයඹ දෙසින් 35 ක් පමණ වයඹ දෙසින් පිහිටි වෙරළබඩ නිවාඩු නිකේතන වලින් පිරි නගරයකි. අතීතයේ එය ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්තයක් වූ කල්කුඩා වලට ඉතා සමීපය.

පින්නවල අලි අනාථාගාරය පිහිටා ඇත්තේ කෑගල්ල නගරයට වයඹ දෙසිනි. කොළඹ සහ මහනුවර අතර පිහිටා ඇත. එහි 1975 දී ශ්‍රී ලංකා වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව විසින් මහා ඔය ගඟ අසල අක්කර 25 ක පොල් ඉඩමක ස්ථාපිත කරන ලදී. මෙම අනාථාගාරය මුලින්ම පිහිටුවා ඇත්තේ කැලෑවේ සිටින අලි ඇතුන් බොහෝ දෙනෙකුට රැකවරණය සැලසීම සඳහා ය. 2008 වන විට අලි ඇතුන් 84 ක් පමණ සිටියේය.

ශ්‍රී ලංකාවේ දෙවන පැරණිතම රාජධානිය වූ පොළොන්නරුව මෙරට පළමුවන අගනුවර ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළේ චෝල ආක්‍රමණිකයන් පරාජය කර රට එක්සේසත් කළ පළමුවන විජයබාහු රජු විසිනි.

මෙම වියලි කලාප දිස්ත්‍රික්කයේ ඉතිහාසය මීට වසර 2500 කට පෙර පුත්තලමට ඉහළින් පිහිටි මුහුදු තීරයේ තම්මැන්නාවේදී උතුරු ඉන්දියානු විජය කුමරුගේ ආගමනය දක්වා දිව යයි. විජය කුමරුගේ යාත්‍රාව වෙරළට ගසාගෙන පැමිණි අතර, ඔහුට හමුවූ කුවේණියගේ උපන් ගම වූ තෝනිගල මේ දිස්ත්‍රික්කයේ පැවතුණකි. "පුත්තලම" යන නම දෙමළ "උප්පුතලම්" යන වචනයෙහි ව්‍යුත්පන්නයක් විය හැකිය. එනම් 'උප්පු' යනු ලුණු යන්නයි. තලම යනු 'ලුණු නිපදවන ස්ථානය' යන්නයි. ඒ අනුව පුත්තලම යන නම සැකසුණි.

රත්නපුරය යනු ශ්‍රී ලංකාවේ සබරගමුව පළාතේ පිහිටා ඇති එහි ප්‍රධාන නගරය යි. ඇතැමුන් පවසන්නේ නූතන නාමය ව්‍යුත්පන්න වූයේ පෘතුගීසි නාමයක් වූ "රපදුර" හෙවත් හකුරු යන්නෙන් බවයි. මෙම ප්‍රදේශයේ සාම්ප්‍රදායිකව නිපදවන ලද තල් හකුරු නිසා එසේ සිදු වන්නට ඇත. එනමුත් ලංකාවේ වඩාත් පොදු පැහැදිලි කිරීම නම් එය පැමිණෙන්නේ සිංහල "රත්න" හෙවත් මැණික් සහ "පුර" හෙවත් නගරය යන්නෙන් බවය. කොළඹ සිට කි.මී 101 ක් පමණ ඈතින් පිහිටා ඇති මෙය මැණික්, නිල් මැණික් සහ වෙනත් මැණික් ඇතුළු වටිනා ගල් කැණීම් සඳහා වූ දිගුකාලීන කර්මාන්ත මධ්‍යස්ථානයකි. මැණික් ගැරීම හැරුණු විට සහල් සහ පලතුරු වගාවන් සඳහා ද රත්නපුරය ප්‍රසිද්ධය.

සීගිරිය (සිංහ පර්වතය) යනු මාතලේ දිස්ත්‍රික්ක මධ්‍යයේ පිහිටි පුරාණ පාෂාණ බලකොටුවක් සහ මාලිගාවක්/මාළිගාවක නටබුන් වන අතර එය උද්‍යාන, ජලාශ සහ වෙනත් ව්‍යුහයන් සමූහයක නටබුන් වලින් වටවී ඇත. මෙහි සිතුවම් ඉන්දියාවේ අජන්තා ගුහා වල ඇති සිතුවම් වලට සමාන වන අතර ප්‍රසිද්ධ සංචාරක ගමනාන්තයක් වේ. සීගිරිය ඉදිකරන ලද්දේ පළමුවන කස්සප රජුගේ (ක්‍රි.ව. 477 - 495) පාලන සමයේදී වන අතර එය ශ්‍රී ලංකාවේ ලෝක උරුමයන් හතෙන් එකකි.

සිංහරාජ වන රක්ෂිතය යනු ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික වනෝද්‍යානයකි. එය ජාත්‍යන්තර වශයෙන් වැදගත් වන අතර යුනෙස්කෝව විසින් ජෛවගෝල රක්ෂිතයක් සහ ලෝක උරුමයක් ලෙස නම් කර ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ පහතරට වැසි වනාන්තර පරිසරයේ කොටසක් වන මෙම කඳුකර වැසි වනාන්තරය වාණිජ වන විනාශයෙන් ගලවා ගෙන 1978 දී ලෝක ජෛවගෝල රක්ෂිතයක් ලෙස සහ 1988 දී ලෝක උරුමයක් ලෙස නම් කරන ලදී. රක්ෂිතයේ නම සෑදී ඇත්තේ සිංහයාගේ රාජධානිය යන්නෙනි.

ත්‍රිකුණාමලය යනු මහනුවර සිට සැතපුම් 110 ක් පමණ ඊසාන දෙසින් පිහිටි ශ්‍රී ලංකාවේ නැගෙනහිර වෙරළ තීරයේ වරාය නගරයකි. නගරය ඉදිකර ඇත්තේ අර්ධද්වීපයක වන අතර එමඟින් අභ්‍යන්තර හා පිටත වරායන් බෙදී යයි. එය දිවයිනේ දෙමළ ජනතාව බහුලය. ඓතිහාසිකව ගොකණ්‍ණ හෙවත් ගොකර්ණ ලෙස හැඳින්වෙන එය ශ්‍රී ලංකාවේ මුහුදු හා ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳ ඉතිහාසයේ ප්‍රධාන භූමිකාවක් ඉටු කළ මුහුදු වරායකි.

උණවටුන ශ්‍රී ලංකාවේ දකුණු වෙරළ තීරයේ පිහිටා ඇත. ස්වභාවධර්මයේ අපූරු මුහුදු වෙරළක් ලෙස සැලකෙන උණවටුන මෙරට හොඳම කිමිදුම් ස්ථාන වලින් එකකි. වෙරළේ ඇවිද යාම, සහ කිමිදීම මඟින් විනෝද විය හැකිය. ශ්‍රී ලාංකික මුහුදු ආහාර, Jungle Beach, රූමස්සල කඳුකරය, කතළුව පන්සල, ගාලු කොටුව මේ අවට පිහිටි නැරඹීමට සුදුසු ස්ථාන වේ.

වැලිගම යනු ශ්‍රී ලංකාවේ දකුණු වෙරළ තීරයේ මාතර දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටි ධීවර නගරයකි. වැලිගම යන වචනයේ තේරුම "වැලි සහිත ගම්මානය" යන්නයි. ඒ, වැලිගම් බොක්ක පදනම් කරගනිමිනි. කොළඹ සිට කි.මී 143 ක් දුරින් පිහිටි වැලිගම ජනප්‍රිය සංචාරක ගමනාන්තයක් වන අතර කුඩා හෝටල් කිහිපයකම සත්කාරක සේවා සපයයි. නගරය වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ ධීවරයින් සහ ටැප්‍රොබේන් ලෙස හැඳින්වෙන වෙරළට ඔබ්බෙන් වූ දූපතක් නිසාවෙනි. එම දූපතේ ප්‍රංශ කවුන්ට්වරයකු වූ මෝනේ විසින් මන බඳින නිවසක් ඉදිකර තිබේ.

විල්පත්තු ජාතික වනෝද්‍යානය යනු ශ්‍රී ලංකාද්වීපයේ පිහිටි උද්‍යානයකි. මෙම උද්‍යානයේ ඇති සුවිශේෂී ලක්ෂණය නම් “විල්ලු” (ස්වාභාවික විල්) පැවතීමයි. ස්වාභාවික, වැලි සහිත ජල ද්‍රෝණ හෝ වැසි ජලය පිරෙන වළවල් මේ නම් වේ. විල්පත්තුව ශ්‍රී ලංකාවේ වයඹදිග පහතරට වියළි කලාපයේ පිහිටා ඇත. මෙම උද්‍යානය අනුරාධපුරයට කි.මී 30 ක් බටහිරින් පිහිටා ඇති අතර පුත්තලම සිට කි.මී 26 ක් උතුරින් (දළ වශයෙන් කොළඹට කි.මී 180 ක් උතුරින්) පිහිටා ඇත. මෙම උද්‍යානය හෙක්ටයාර 131, 693 ක් වන අතර මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 0 සිට 152 දක්වා පරාසයක පවතී. විල්පත්තුව පුරා විල්ලු හැටකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ව්‍යාප්තව ඇති බව දක්නට ලැබේ. විල්පත්තුව ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම සහ පැරණිතම ජාතික වනෝද්‍යානයකි. දිවියා (Panthera pardus kotiya) සඳහා ලොව ප්‍රකට ජාතික වනෝද්‍යාන අතර විල්පත්තුව ද වේ. විල්පත්තුවේ දිවියන් ගහණය තවමත් නොදනී.

යාල වනෝද්‍යානය ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික වනෝද්‍යානයකි. රක්ෂිතය කි.මී. 979 ක් ආවරණය කරයි. එනමුත් මුල් කි.මී. 141 ක් පමණක් මහජනයා සඳහා විවෘතව පවතී. එය 1894 දී ක්‍රීඩා අභයභූමියක් ලෙස ආරම්භ කරන ලද්දකි. රක්ෂිතයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් උද්‍යාන භූමියක් වන නමුත් එහි කැලෑ, මුහුදු වෙරළ, මිරිදිය විල් සහ ගංගා සහ කැලෑබිම් ද ඇත. පසු කලාපය දැවැන්ත පාෂාණමය බිම් වලින් වැසී ඇත. විශාල සතුන් පිරිසකට මෙහි වාසස්ථාන සැපයේ.